کهن‌شهر ایران در یک نگاه

سخن از شهر همدان است، کهن دیاری که به درازای تاریخ بشریت قدمت دارد. سرزمینی که بارها از دست اجانب و چپاولگران جان سالم به در برده و همچون الوندش سرافراز و جاودان مانده است.

به گزارش ایسنا، منطقه همدان، سخن از شهر و دیار عرفا و علما، صدیقین و مبارزین است. سرزمینی که تاریخ جهان به خاطر غنای والای فرهنگ و تاریخ و تمدنش بارها مجبور شده به  احترامش از جا برخاسته و کلاه از سر بردارد و تحسینش کند.

سخن از مادستان کهن، اکباتان دیروزی و همدان امروزیست و شهری که با بیش از سه هزار سال قدمت، عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین را با خود یدک می‌کشد.

صحبت از زادگاه بوعلی، باباطاهر، عین‌القضات همدانی، عراقی، خواجه‌رشید، آخوند ملاعلی معصومی‌همدانی، شهید چیت‌سازیان، شهید مصطفی احمدی‌روشن، پرفسور موسیوند، اکبر اعتماد و مصطفی رحماندوست است.

در این واپسین روز سال 95 انگار همه چیز بر روی دور تند افتاده تا شمارش معکوس برای حلول سال نو آغاز شود. گویی هیاهو و تکاپویی بیش از گذشته جهان هستی را فرا گرفته تا زمین از خواب زمستانی بیدار شود و شکوفه‌های درختان شروع به خودنمایی کرده و هوا مطبوع شده به طوریکه هوای باران‌زده اسفند در این ساعات پایانی سال هوا را بس شاد و طرب‌انگیز کرده است.

برف کوهساران و چشمه‌های الوند به آب زلال دامنه کوه تبدیل شده و پرندگانی مهاجر را در پهنه بی‌انتهای مهربانیش سیراب می‌کند و مژده میزبانی بهار طبیعت را مردمان دیار دارالمومنین و دارالمجاهدین می‌دهد.

تاریخچه و توپو گرافی استان همدان

استان همدان یکی از استان‌های غربی ایران و مرکز این استان، شهر باستانی همدان است که هرودوت تاریخ بنای آن را در سده هشتم پیش از میلاد در دوران مادهابه‌دست دیاکو ذکر کرده‌ است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید گفتاری واژه هگمتانه‌ است.

استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌شود. جمعیت آن بر پایه سرشماری سال 90 افزون بر یک میلیون و 758 هزار و 268 نفر بوده و بزرگ‌ترین شهرهای این استان همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، بهار، رزن و کبودراهنگ و اسدآباد است.

استان همدان با ۱۹٬۴۹۳ کیلومترمربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین و از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌ است و شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، 30 شهر، ۷۳ دهستان و ۱۱۲۰ روستا است.

جاذبه‌های گردشگری همدان

عمده‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان همدان شامل غار علیصدر، تپه تاریخی هگمتانه، گنبد علویان، مجسمه شیرسنگی، برج قربان، سد اکباتان، تپه‌ عباس‌آباد، مسجد جامع همدان، کتیبه و آبشار گنجنامه، باغ نظری، مقبره امام‌زاده عبدالله(ع) است.

بناهای یادبود تاریخی آرامگاه علویان، آرامگاه ابن‌سینا(بوعلی‌سینا)، آرامگاه باباطاهر، آرامگاه استرومردخای، بازار سنتی همدان، تپه‌های هگمتانه(اکباتان)، آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی در تویسرکان، قلعه نوشجان در ملایر، برج قربان در هگمتانه، آرامگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی در اسدآباد است.

قومیت‌های ساکن استان همدان

همدان که دارای سابقه تاریخ و تمدن کهن است، دارای فرهنگ عامه ویژه خود است و از این‌رو در استان اقوام مختلفی با فرهنگ‌ها و آداب و سنن خاصی سکونت دارند بنابراین مردم استان آمیخته‌ترین سکنه‌ای هستند که در ایران وجود دارند.

تُرک: این قوم، در شمال و غرب استان، به ویژه در شمال و غرب شهرستان همدان مانند رزن، کبودراهنگ، فامنین و بهار ساکن هستند.

لُر و لک: این اقوام بیشتر در نیمه جنوبی استان مانند شهرستان‌های ملایر، نهاوند و تویسرکان سکونت دارند.

کُرد: این قوم در غرب و شمال غربی از جمله بخش‌هایی از شهرستان‌های اسدآباد کبودراهنگ، در  مجاورت استان‌های کرمانشاه و کردستان سکونت دارند.

فارس: فارس‌ها بیشتر ساکنان مرکز استان شهر همدان را تشکیل می‌دهند و از قدیمی‌ترین مردمان این سرزمین محسوب می‌شوند.

ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی همدان

این استان همچنین به دارالمومنین معروف است و برای نخستین‌بار نوای اذان از شهر نهاوند به گوش ایرانیان رسیده است، مردم این استان با آداب و اعتقادات خود همیشه بر این باور بوده‌اند که رعایت این آداب، سبب حفظ هویت فرهنگی و تاریخی آن‌ها خواهد بود.

شهر همدان به عنوان مرکز استان از قدمت تاریخی فراوانی برخوردار است که آن را دروازه تاریخ نیز نامیده‌اند. این شهر به عنوان یکی از پنج شهر فرهنگی، تاریخی کشور انتخاب شده است.

 مردم استان همدان از نژاد آریایی و از قدیمی‌ترین ساکنان ایران زمین هستند. بیشتر مردم این منطقه مسلمان و دارای مذهب شیعه جعفری هستند. کلیمیان، زرتشتیان و ارمنیان از اقلیت‌های مذهبی استان همدان به شمار می‌روند.

شهر همدان دارای ابنیه، اماکن و مساجد گوناگونی بوده که از جمله این اماکن متبرکه می‌توان به مسجد جامع همدان، امام‌زاده عبدالله(ع)، امام‌زاده یحیی(ع)، امام‌زاده صحن‌بن‌علی(ع)، امام‌زاده محسن(ع)، امام‌زاده خضر(ع)، مقبره حیقوق‌نبی و یوشع‌نبی اشاره کرد.

معرفی جاذبه‌های توریستی و گردشگری همدان

کهن شهری که امروزه از آن به عنوان همدان یاد می‌شود، دارای حداقل 3000 سال قدمت شهرنشینی و نزدیک به پنجاه سال و اندی، سابقه شهرداری را با خود یدک می‌کشد و مالامال لبریز از فرصت‌های گردشگری و توریستی است.

کهن‌غار افسانه‌ای علیصدر بی‌نظیرش، دل و جان هر انسانی که اندک ذوقی هم داشته باشد چنان به وجد می‌آورد که بی‌تردید تا دم صبح ملکوت نیز این حجم زیبایی و جلال و جبروت یکی از شاهکارهای بی‌نظیر جهان خلقت را نتواند فراموش کند.

قدم زدن کوتاه و مختصر در صحن بارگاه ملکوتی فیلسوفی عظیم‌الشأن بسان بوعلی کبیر، عظمت و ابهتی تنومند را می‌تواند در ذهن و روح هر جوینده علم و معرفت متبلور سازد و شور و ذوقی زایدالوصف نصیب هر گردشگر کند.

چنانکه رفتن بر آرامگاه باباطاهر عارف می‌تواند دل هر شوریده‌ای را شوریده‌تر ساخته و هر مجنونی را به جنون وادارد و جسم و روح هر گردشگری را در لحظه به نقطه‌ای از نقاط بی‌انتهای عالم معرفت و عرفان الهی گره بزند.

مشاهده معماری بی‌همتای گنبد علویان و برج قربان توسط هر توریست و جهانگردی که مدعی معماری مدرن و پیشرفته کشور متبوع خویش است، باعث می‌شود تا ابدالدهر تعریف و تمجید از معماری کهن ایران زمین را از یاد نبرد و برای دوستانش خشت به خشت زیبایی و عظمت ابنیه و معماری ایران باستان را بازگو کند.

می‌شود میهمانان را به بازار قدیمی همدان برد تا با تمام وجود و احساسشان تلفیق هنر، صنعت، چیدمان مشاغل و زیبایی چشم‌نواز و سحرانگیز بازار عجیب‌البنای همدان را به نظاره بنشینند و فریم به فریم تصاویر دوربین‌هایشان را به بازار سنتی و حجره‌های رنگارنگش اختصاص دهند.

می‌توان آنها را به کوهپیمایی و دیدن الوند سربلند و سرفراز گسیل داشت و به دل چشمه‌ها، آبشارها، یخچال‌ها و کوهسارهای بی‌مثالش برد تا عظمت خدای متعال را ملموس‌تر درک و باور کنند و سوی دیدگانشان را با طوطیای الوند چند برابر سازند.

اصلا چطور است آنها را به محوطه تپه باستانی هگمتانه ببریم و دگر بار خاطرنشان سازیم دیربازی پسین که دیگر کشورها مشغول مهیا کردن اسباب و ادوات آتش و شکار بودند، ایرانیان باستان در شهر مدرن و متأخر هگمتانه آن دوران نه تنها از معماری بی‌نظیر و ساخت‌وساز خانه، خیابان و جدول‌کشی و سیستم دفع پسماند و فاضلاب برخوردار بودند، در این شهر نیز سیستم عدلیه و نظمیه نیز برقرار بوده است و به عبارتی نخستین منشورهای حقوق بشر در همدان و در زمان خشایارشاه به رشته تحریر درآمد و بار دگر غنای فرهنگی و روح صلح‌جویانه ایرانیان را به جهانیان نشان دهیم.

با ترانسفر گردشگران به محوطه تفرجگاه‌های زیبا و چشم‌نواز و سحرانگیز عباس‌آباد و گنجنامه، ضمن نشان دادن کتیبه‌های کوروش و داریوش و خشایارشاه، می‌توان تن و روحشان را با آب زلال و خنک دامنه‌های الوند شست‌وشو داد تا حسابی به وجد بیایند و لذت ببرند.

با انتقال آنها به دیار گل و بلبل، باغ و بوستان دره هزار نقش و نگار مرادبیگ، اعماق وجودشان را جلا بخشید شمیم نفس کوهساران را به آنها هدیه کرد.

رفتن به کارگاه‌های تولید سفال و صنایع دستی بی‌نظیر لالجین و مشاهده جان بخشیدن به خشت خام به دست توانمند هنرمندان سفالگر به غایت شگرف و فراموش نشدنی است که بی‌شک حجم زیادی از کوله‌بار هر گردشگر و جهانگردی را به سفال و اشیای زیبا و خوش نقش و نگار اختصاص خواهد داد.

دیدن شیرسنگی پر عظمت یادگار نیک مادها، آرامگاه استرومردخای، مسجد جامع همدان باشکوه همان قدر برای هر توریستی جذاب و فراموش ناشدنی است که بازدید از حمام حاج آقا تراب نهاوند با کاشی‌ها و نقش و نگارهای اسطوره‌ای و سراب گیان زیبایش، آرامگاه حیقوق‌نبی و قلعه اشتران تویسرکان، آرامگاه یوشع‌نبی و زادگاه وکیل‌الرعایای زند در ملایر نزد هر توریستی شگفت‌انگیز و خارق‌العاده جلوه می‌کند.

غذاهای سنتی

الگوی خوراک و موادغذایی تشکیل‌دهنده مردم همدان تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی استان همدان معمولا محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود. انواع آش شامل بروش، تله‌کنجی، تاماشی، سرکوله، آبگوشت، بخچه گوشت، چنجه، نان شامل گرده، کاک، کولره، ساجی و فتیر و اقسام شیرینی‌ها مانند برساقی، سوجوق، باسلوق و اگردک و پیکه‌چو و مرباها و ترشی‌ها نشان‌دهنده تنوع غذایی مردم استان است.

جشن‌ها در همدان

زندگی مردمان استان به مناسبت‌های گوناگون با سرور و شادمانی پیوند خورده است که این جشن‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ جشن‌های ملی و عمومی. جشن‌های کهنی که در طول تاریخ به شکل آداب و رسوم درآمده و باورهای نمادین و زیبای ایرانیان را نشان می‌دهند شامل نوروز، تحویل سال نو، شب یلدا، چهارشنبه‌سوری، سیزده به در است.

آداب و رسوم نوروز در همدان

در استان همدان نیز همچون سایر نقاط ایران، عید نوروز جایگاه ویژه‌ای داشته و همیشه مراسم آن با آداب و سنن خاص کهن برگزار می‌شده است.

در گذشته از اوایل اسفندماه خانواده‌ها در تدارک کارها و تهیه مقدمات برنامه‌های نوروزی بودند. نخستین اقدامات، تهیه مواد لازم برای پخت شیرینی بود. تهیه لباس نو و مایحتاج شب عید مانند برنج و روغن نیز از جمله این اقدامات به شمار می‌رفت.

از دیگر برنامه‌های نوروز، خانه‌تکانی بود و گردگیری و به اصطلاح «دوده‌گیری» انجام می‌شد. از جمله کارهای مربوط به ایام عید تمیز کردن و شستن فرش بود. یکی از راه‌های تمیز کردن فرش، فرش‌تکانی بود که در بیشتر محوطه کوچه‌ها و خانه‌ها دیده می‌شد.

سبزه انداختن نیز از رسوم دیگر نوروز بود. بر مبنای عقیده ایرانیان قدیم سبزه همیشه ظهور حیات و سبزی و شادی زندگی و سمبل اقتصاد و برکت خانواده‌ها بود و با توجه به اینکه نزد ایرانیان باستان گندم سمبل برکت و اقتصاد به حساب می‌آمد، از قدیم‌الا‌یام برای انداختن سبزه نوروزی از گندم استفاده می‌کردند. بعضی خانواده‌ها از شاهی، ماش یا عدس سبزه می‌انداختند.

در پایان اینکه این موارد مطرح شده تنها بخشی از جاذبه‌های توریستی و گردشگری همدان به شمار می‌رود چرا که از دیرباز کهن شهر دیار مادها علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، اقلیمی، زیستی و گردشگری، مهد پرورش بزرگان و مشاهیری در سپهر علم و عرفان و طب و سیاست ایران زمین نظیر بوعلی کبیر، باباطاهر، عین‌القضات‌همدانی، عراقی‌همدانی، خواجه‌الرشید و بسیار دیگر از نوابغ پیشین و معاصر را در بطن خود پرورانیده و سرزمینی غنی از فرهنگ، تاریخ و تمدن است.

تهیه از :میلاد زندی، خبرنگار ایسنا، منطقه همدان